«Out 1» فیلمی دوازده ساعت و بیست‌ونه دقیقه‌ای در هشت قسمت است. فیلمی شانزده میلی‌متری که بی‌گمان از تجربی‌ترین فیلم‌های ژاک ریوت و سینمای فرانسه است که نسخه اصلی و بلندش برای نخستین بار چهل‌وچهار سال پس از ساخت اکران عمومی و گسترده شد. ژاک ریوت یکی از معدود بازماندگان غول‌های سینمای فرانسه و به‌ویژه موج نویی‌هاست. با این وجود، معمولاً نام و کارنامه‌ی او، بنا به دلایل گوناگون که موضوع این نوشته نیست، در زیر سایه‌ی نام‌های بزرگی هم‌چون گدار و تروفو، کم‌تر دیده شده است. نمایش عمومی نسخه ترمیم‌شده از «Out 1» فرصتی مناسب و البته مغتنم برای بازبینی و پاسداشت ریوت است.
«Out 1: Noli me tangere»
فیلم با نام کوتاه و نامتعارف Out-Out متولد می‌شود. چنان‌که خودِ ریوت گفته این Out در برابر همه‌چیز و همه‌کس معنا می‌گیرد. دوری و تفاوت از دیگری به معنای جامعه، همکار و حتی فرم و خودِ سینما. شور و آشوب روزهای جوانی و پس از «عشق دیوانه‌وار». نام فیلم هم‌چون پروسه ساخت فیلم در روندی نسبتاً طولانی و واکنشی، تغییر کرده و جمله لاتینNoli me tangere بهOut افزوده شده است. هم‌چنین، نسخه کوتاه‌شده فیلم (چهار ساعت و بیست دقیقه) « Out: Spectre» نام گرفته است. Spectre یا شبح کنایه‌ای به آب رفتن و قیچی خوردن اجباری فیلم اصلی است که از حوصله پخش‌کنندگان، سینمادارن و حتی شبکه‌های تلویزیونی وقت، خارج بوده است. کمی بعدتر عدد یک به نیت و آرزوی ساخت بخش‌های بعدی به‌عنوان اضافه می‌شود، آرزو و قصه‌ای که متأسفانه ادامه نمی‌یابد. امروز با دو عنوان (نسخه) از فیلم «Out 1» مواجه‌ایم : « Out1 : Spectre » و «Out 1: Noli me tangere».
Noli me tangere جمله‌ای از زبان لاتین با معنی تحت‌الفظی «لمسم نکن» یا «به من دست نزن» است که می‌تواند معنای جنبی «رهایم کن» را هم در خود داشته باشد. جمله‌ای که عیسی مسیح در روز رستاخیز به مریم مجدلیه می‌گوید، هنگامی که مریم از فرطِ شوقِ دیدار دوباره سرورش دست به سوی دامن نبّی بر دار دراز می کند؛ «به من دست نزن (لمسم نکن)، زیرا هنوز نزد پدر بالا نرفته‌ام...» (انجیل یوحنا، باب 20، آیه‌ی 17). انتخاب عنوان فیلم چه در گزینش زبان عنوان، انگلیسی و لاتین، چه در نوع ترکیب کلمات و لحن امری جمله لاتین و حتی کلمه انگلیسی نشان از تأکید ریوت بر تمایز و فاصله با جهان بیرونی فیلم و همین‌طور «دیگری» دارد. این تأکید بر تمایز و فاصله پیش از هر چیز معنای «حضورِ» غیر را به ذهن می رساند. دوگانه‌های گوناگون من-تو(دیگری)، درون-بیرون، نزدیکی-دوری و غیره. اما ورای معانی فرامتنی عنوان فیلم، ارجاعات درون متنی–ساختاری آن به خودِ اثر نیز می تواند قابل توجه باشد. از جمله تضاد ذاتی جمله «به من دست نزن» با فیلمی که بخش بزرگی از آن در کارگاه‌های تئاتر و در تماس نزدیک بازیگران و لمس تن‌هایشان می‌گذرد، و یا انتخاب عنوان اعتراضی و شیطنت آمیز Noli me tangere (به من دست نزن!) برای فیلمی که در همان آغاز پیدایش به حکم شبکه‌های تلویزیونی و پخش‌کنندگان سینما ناچار به تن دادن به مونتاژ دوباره، کوتاه‌شدن اجباری و دست‌اندازی‌های تجاری برای تبدیل‌شدن به «فیلمی قابل هضم‌تر» برای مخاطب می‌شود، همه و همه بازی‌های ظریف و گاه مضحکی هستند که به دست ریوت یا روزگار رقم خورده‌اند. مضحک‌تر آنکه، بنا به گفته استفان شالگادژیف، تهیه‌کننده فرهنگی فیلم، مونتاژ نسخه کوتاه‌تر، زمان و هزینه بیش‌تری را از نسخه‌ی اصلی روی دست پروژه می‌گذارد. نام فیلم محصول همه این پیچیدگی‌های درون و بیرون از متن است و به گمانم می‌باید در برگردان درست و جامع آن به فارسی، جانب احتیاط را نگاه داشت. بعید می‌دانم که تاکنون معادل فارسی برای نام این فیلم معرفی شده باشد و شاید چه بهتر که چنین بوده باشد، زیرا به گمان من و با توجه به اصرار ریوت بر استفاده از واژه‌هایی از زبان‌های غیر فرانسوی و «خارجی» بهتر است همان عنوان اصلی را بدون ترجمه و کم و زیاد برای فیلم به‌کار ببریم تا فاصله و غریبیِ دلخواه و مد نظر ریوت در گزینش نام فیلم رعایت شده باشد و آشنایی‌زدایی زبانی در عنوان فیلم قابل درک باشد. درست مثل عنوان اصلی فیلم : «Out 1: Noli me tangere». با این حال، برای آسانی کار از نام مخفف و مرسوم فیلم در فرانسه «Out 1» استفاده می‌کنیم.
پ.ن: این نوشته در روزهای پایانی سال 2015 میلادی و به مناسبت بازنمایش (نمایش عمومی و گسترده) «Out 1: Noli me tangere» درست چهل روز پیش از مرگ ریوت، تحریر و در شماره ۵۱ سینما و ادبیات منتشر شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر